Koningklijk Eise Eisinga Planetarium Franeker
Koninklijk Eise Eisinga Planetarium
Het Planetarium Eise Eisinga is het planetarium in Franeker in de provincie Friesland dat werd gebouwd door Eise Eisinga.
Het oudste werkende planetarium ter wereld werd door Eisinga gebouwd tussen 1774 en 1781 in zijn woning met klokgevel (Anno 1768). Het planetarium werd geopend in 1781. Het totale bouwwerk, in gebruik als museum, is ook rijksmonument en staat in de ‘Top 100 van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg’ uit 1990. Sinds 2011 staat het planetarium op de voorlopige lijst van toekomstige aanvragen voor de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Het is niet bekend wanneer de voordracht ingediend zal worden.
Toen zich een conjunctie van de maan en de planeten Mercurius, Venus, Mars en Jupiter zou voordoen, gaf dominee Eelco Alta uit Bozum een boekje uit, waarin hij voorspelde dat deze hemellichamen op 8 mei 1774 op elkaar zouden botsen. De aarde zou hierdoor uit haar baan worden geslingerd en zou in de zon verbranden. Door deze voorspelling ontstond in Friesland grote paniek. Om te laten zien dat voor deze paniek geen reden was geweest, besloot Eisinga in de woonkamer van zijn huis een werkend schaalmodel van ons zonnestelsel te bouwen. Een op de zolder aangebracht uurwerk regelt de omloopstijden van de toen bekende planeten: Mercurius, Venus, de aarde, Mars, Jupiter en Saturnus. Eisinga dacht die klus in zes maanden te kunnen klaren, maar pas in 1781 was het planetarium voltooid. Nog in datzelfde jaar werd de planeet Uranus ontdekt. Voor deze buitenplaneet was in het planetarium van Eisinga, dat zich in het plafond van zijn woonkamer bevond, geen plaats meer. De hoogleraar Jean Henri van Swinden die hem bezocht werd zeer enthousiast over de geleverde prestatie. Eisinga publiceerde in 1784 een Nauwkeurige Beschrijving en Afteekeningen van de uitwendige vertooning en de inwendige zamenstelling van het gansche Planetarium. Koning Willem I bezichtigde het planetarium in 1818, en kocht het in 1825 aan voor de Nederlandse staat. In 1859 werd het planetarium door de Nederlandse staat geschonken aan de stad Franeker. (Bron:Wikipedia)
